Bilgi kirliliğinin muazzam boyutlara ulaştığı günümüzde, gerçek-doğru bilgiye ulaşabilmek için medya okur/yazarlığı çok önemli bir ihtiyaca dönüştü. Uzun süredir takip ettiğim teyit.org isimli bilgi doğrulama sitesindeki bir yazıda linki verilmiş olan başka bir yazıyı kendi sayfamda da paylaşmak istedim. İlgili yazıda, çok kısa bir sürede tüm dünyayı etkileyen Covid-19 salgını hakkındaki yanlış bilgilerin yayılmasını önlemek için haberlerin ve yazıların nasıl hazırlanması gerektiğine dair madde madde önerilerde bulunulmuş. O madde başlıklarını alıp, ters yönden yorumlayarak okuduğumuz bir yazının/haberin doğruluğuna dair bir süzgeç mekanizmasına dönüştürebiliriz diye düşünüyorum. Diğer bir deyişle, haber veya yazıda aşağıdaki maddelere uyulup uyulmadığına bakarak okuduğumuz bilgilerin gerçekliğini-doğruluğunu sorgulayabiliriz:
Sunulan bir yazıda veya haberde;
Madde-1: Sansasyonel dil kullanmaktan kaçının.
Sorgu: Kullanılan dil sansasyonel mi?
Madde-2: Görsellere dikkat edin.
Sorgu: Yazıyı desteklemek için sunulan görselleri şüpheci bir gözle inceleyin. Gerek görürseniz görüntü bazlı arama motorlarından yararlanabilirsiniz.
Madde-3: En kötü senaryolar hakkında spekülasyon yapmaktan veya uzmanların spekülasyon yapmalarını istemekten kaçının.
Sorgu: Yazıda en-kötü-durum spekülasyonu yapılıyor mu?
Madde-4: Okuyuculara uygulayabilecekleri belirli aksiyonlar önerin.
Sorgu: Önerilen belirli aksiyonlar varsa, bunlar gerçekten uygulanabilir mi?
Madde-5: Okuyucuları resmi bilgi kaynaklarına yönlendirin.
Sorgu: Bilgilerin alındığı kaynaklar güvenilir mi? Bu kaynaklara siz de ulaşabiliyor musunuz?
Madde-6: Raporunuzu bilgilendirmek için kullanılan araştırmalar konusunda dikkatli olun.
Sorgu: Yazıda değinilen araştırmalara ulaşabiliyor musunuz? Araştırmaları ayrıca didikleyebiliyor musunuz?
Madde-7: Birden fazla uzmanla konuşun.
Sorgu: Yazı uzmanlara dayanarak mı bilgi sunuyor? Uzmanların itimat edilebilirliği konusunda araştırma yapabiliyor musunuz?
Madde-8/9: Hangi söylentilere hitap edeceğinize karar verirken devrilme noktasını düşünün. Bir söylentiyi reddetmeye karar verirseniz, özellikle başlıklarda ve tweet'lerde gerçeklere odaklanın.
Sorgu: Yazıdaki bilgiler sosyal medyada yayıldığı için gerçeğe dönüşen veya haberleşen türden mi? Bu sorgu için ilgili sosyal medya paylaşımlarına ulaşabilliyor olmak ve onları biraz didiklemek gerekiyor.
Madde-10: İçeriğinizin işlenmesini kolaylaştırın.
Sorgu: İçeriği kolayca anlayıp sorgulayabiliyor musunuz?
Madde-11: Alaycı veya aşağılayıcı dilden kaçının.
Sorgu: Kullanılan dil alaycı veya aşağılayıcı veya daha genel olarak rahatsız edici mi?
Yukarıda önerdiğim sorguları kullanarak, karşılaştığımız bir yazıyı-haberi metodik bir şekilde analiz edebilir ve en azından şüpheli bilgileri zihnimizden uzak tutabiliriz. Unutmayalım ki hakikat çoğu zaman görünenden farklı olabiliyor.
